Gebiedskompas - Wierdenlandschap

Typering

Het wierdenlandschap ligt in het noordoosten van de gemeente. Het is een landschap van grote openheid met reeksen van dorpen met karakteristieke dorpssilhouetten die van grote afstand herkenbaar zijn. Wegen over de hoger gelegen delen van het land verbinden de dorpen. De kerktorens en het groen rond de dorpen geven ieder dorp zijn eigen uitstraling. Veel dorpen zijn maar beperkt gegroeid, waardoor de oude structuren nog goed zichtbaar zijn.

De boerderijen liggen als groene eilanden verspreid in de open ruimte. De boerenerven liggen aan de weg of vrij in het veld, op- of nabij een (voormalige) huiswierde. Hun plek past binnen het veelal onregelmatige verkavelingspatroon. Op de erven staan vaak middelgrote boerderijen van het kop-hals-romp of Oldambster type, vaak met meerdere schuren, grachten en erfbeplanting.

In het weidse landschap kronkelen waterlopen. Ze volgen deels de voormalige kweldergeulen en zijn deels gegraven waterlopen om de dorpen via het water bereikbaar te houden. De waterlopen vormen de basis voor de kenmerkende onregelmatige blokverkaveling, zoals die nog herkenbaar is in Middag-Humsterland. Mede daarom is het Middag - Humsterland aangewezen als Nationaal landschap.

Het Middag - Humsterland is een uniek en heel oud landschap. Door vele gave kenmerken zoals de wierden, kreken, dijken en de zeer onregelmatige blokverkaveling op basis van het stelsel van voormalige wadgeulen is de ontginning en het gebruik van het gebied door de mens nog goed af te lezen. Het gebied is een typisch voorbeeld van ontginningsgeschiedenis van de noordelijke zeekleigebieden en is hiermee ook internationaal gezien zeldzaam.

Ligging wierdenlandschap (Bron: Libau)

Waarden

Contrast tussen de grootschalige openheid van de kweldervlaktes en de beslotener dorpen op de kwelderwallen.
Kenmerkende en soms ook nog authentieke onregelmatige blokverkaveling die ook tot uiting komt in het slotenpatroon.
Karakteristieke dorp silhouetten, waarvan veel als beschermd dorpsgezicht zijn gewaardeerd (Garnwerd, Fransum, Ezinge, Oostum, Niehove en Saaksum).
Historisch gegroeide dorpsstructuur op de wierde, rond de kerk.
Agrarische bebouwing als in de ruimte verspreid liggende groene eilanden.
Verbindend systeem van waterlopen en opvaarten aantakkend op wierdendorpen.
Aanwezigheid van microreliëf;
Kronkelend beloop van voormalige kweldergeulen en rivieren, zoals het Reitdiep, de Kliefsloot en Middagsterriet. Het Reitdiep is goed herkenbaar met beeldbepalende dijken. Langs het Diep bevinden zich doorbraakkolken, coupures en oude afwateringssluizen ( Aduarderzijl).
Stelsel van trekvaarten en wegen, soms ook op oude dijken.
Vele monumentale boerderijen, borgen en kerken, borg-, kerk- en kloosterterreinen, zoals de Piloersemaborg en Allersmaborg.
Museum Wierdenland als belangrijke culturele en maatschappelijk voorziening.
Authentiek wierdenlandschap, cultuurhistorisch zeer waardevol.
Delen van het gebied zijn aantrekkelijk voor weidevogels.
Rust en ruimte.
Stilte en duisternis.
Fraaie vergezichten.
Aantrekkelijk om te wandelen, fietsen en toertochten te maken.
Beleefbaarheid van de dorpen vanaf het water.

Koers en keuzes

In dit deelgebied zetten we enerzijds in op het behoud en ontwikkeling van landschap, cultuurhistorie en belevingswaarde en anderzijds voldoende sociale en economische ontwikkelingskansen en nieuw verantwoord ondernemerschap. Beide gaan wat ons betreft hand in hand en kunnen niet los van elkaar worden gezien. We vinden het daarom belangrijk dat ontwikkelingen in het gebied zorgvuldig worden ontworpen en ingepast.
De landschappelijke structuur en de cultuurhistorische elementen moeten zichtbaar blijven. Het behouden en herstellen van die waarden en elementen vormt de leidraad bij alle nieuwe ontwikkelingen. Daarbij kijken we niet enkel naar bovengrondse waarden, maar nadrukkelijk ook naar ondergrondse waarden. Te denken valt aan archeologische waarden en plekken als (voormalige) borgterreinen, verlaten of gedeeltelijk afgegraven wierden.
De dorpen op de wierden, met hun kronkelende wegen, zijn veelal kleinschalig en niet geschikt om grote groepen bezoekers te ontvangen. Intensieve vormen van toerisme en recreatie passen hier dan ook niet. Kennis van het landschap is nodig om het gebied op waarde in te schatten. Daarom is goede informatievoorziening over het gebied erg
belangrijk. Daar kunnen we nog meer mee doen.
De landbouw is van oudsher een belangrijke functie in het gebied. We zetten dan ook in op het behoud van de landbouwkundige functie. Schaalvergroting is echter alleen mogelijk wanneer dit niet ten koste gaat van de cultuurhistorische kwaliteiten van het landschap. In het gebied liggen veel kansen voor de natuurinclusieve landbouw. Ook in dit gebied zullen we de transformatie van de landbouw daarom stimuleren en faciliteren en ondersteunen de zoektocht naar nieuwe verdienmodellen. Samen met de verschillende partners in het gebied willen we werken aan een landbouwontwikkeling binnen een landschappelijke, maatschappelijke en economische duurzame ontwikkeling.
We maken ons tevens sterk voor een betere verwaarding van de landbouwproducten en ondersteunen de productie van streekproducten.
We ondersteunen initiatieven en activiteiten van organisaties als Collectief Groningen West voor de verbetering van de omstandigheden voor weidevogels, in het bijzonder bedreigde soorten als de grutto.

We willen dat agrarische bebouwing goed in het landschap past (qua vorm, kleur, materiaal en erfbeplanting).
We zien met name kansen om meer kleinschalige recreatieve voorzieningen te realiseren, zoals kanoroutes en (elektrisch) sloepvaren nabij Garnwerd en Oldehove. Het Reitdiep is ook een belangrijke verbinding en kansrijk, evenals het Aduarderdiep. En we zien kansen om het gebied (nog) beter te ontsluiten voor de fietser en wandelaar door o.a. toeristische over-stapplaatsen in te richten aan de randen van het gebied waar de auto kan worden geparkeerd en bezoekers kunnen overstappen op vervoermiddelen die minder overlast veroorzaken.
In het kader van de Visie Middag-Humsterland heeft een brede vertegenwoordiging uit het gebied aangegeven te willen inzetten op zelfvoorzienendheid wat betreft energiebehoefte. Deze ontwikkeling willen we ondersteunen, waarbij op voorhand niet alles mogelijk zal zijn. We zien in dit gebied namelijk geen ruimte voor grootschalige zonneparken of windturbines hoger dan 15 meter.
Voor de leefbaarheid van het gebied voor onze inwoners en ondernemers zijn goede verbindingen (fysiek en digitaal) nodig. We maken ons sterk voor een goede OV-verbinding met Zuidhorn en Groningen. Ook willen we de noord-zuidverbinding versterken.